Istota zarządzania scentralizowanego i zarządzania zdecentralizowanego

Jeżeli wszystkie decyzje strategiczne i krótkookresowe są podejmowane na najwyższym poziomie kierowniczym, mówimy że firma zarządzana jest w sposób scentralizowany.

W systemie rachunku kosztów przy zarządzaniu scentralizowanym mogą być zastosowane zasady rachunku kosztów pełnych albo rachunku kosztów zmiennych. W systemie opartym na zasadach rachunku kosztów zmiennych wystarczające jest wtedy jednostopniowe ustalenie wyniku dla okresu, tj. dla firmy jako całości.

Scentralizowany sposób zarządzania jest najbardziej odpowiedni dla małych firm kierowanych przez właścicieli, który sprawuje wtedy jednocześnie funkcje kierownicze i kontrolne.
W firmie, w której odpowiedzialność za procesy planowania i kontroli rozłożona jest na wielu menedżerów, mamy do czynienia ze zdecentralizowanym zarządzaniem. Wówczas każdy z menedżerów ma prawo podejmować decyzję w ramach posiadanego stopnia swobody decyzyjnej, bez akceptacji naczelnego kierownictwa. Stopień decentralizacji procesu zarządzania może być w różnych podmiotach. Menedżerowie mogą mieć wyznaczony różny stopień swobody decyzyjnej. Proces decentralizacji zarządzania następuje w miarę rozwoju firm i wzrostu złożoności ich otoczenia. Wtedy kierownictwu naczelnemu coraz trudniej osiągnąć efektywność w często bardzo zróżnicowanych, ze względu na specyfikę i działalnościach występujących obok siebie.

Delegowanie władzy na niższe szczeble stwarza szansę na szybkie, efektywne podejmowanie decyzji przez menedżerów kierujących bezpośrednio określonymi procesami czy działaniami, do których sterowania często wymagana jest wiedza eksperta.

Przekazanie większości decyzji na niższe szczeble zarządzania umożliwia naczelnemu kierownictwu koncentrowanie się na decyzjach długookresowych i na celach strategicznych firmy, np. na zdobywanie nowych rynków zbytu, stosowaniu nowoczesnych technologii. Sprawność zarządzania w sposób zdecentralizowany wymaga odpowiedniej struktury informacji i kryteriów oceny menedżerów odpowiedzialnych za przekazane im prawo decydowania i kierowania procesami.

Właściwą strukturę informacji w podmiotach zdecentralizowanych o wielu szczeblach zarządzania, zapewnia system wielopodmiotowego i wielostopniowego rachunku kosztów i wyników. System ten tworzy jednocześnie kryteria do oceny kadry menedżerskiej i efektywności procesów realizowanych w wyodrębnionych podmiotach wewnętrznych, za które są oni odpowiedzialni. Kryteriami oceny efektywności pracy menedżerów mogą być: marża brutto, stopa zwrotu kapitału. Są one stosowane do oceny efektywności działania menedżerów w zależności od zakresu przyznanej im swobody decyzyjnej przez naczelne kierownictwo 1.

Do głównych zalet systemu zdecentralizowanego zaliczamy:

1. identyfikowanie się kierowników z firmą,
2. podniesienie efektywności działań w wyodrębnionych ośrodkach odpowiedzialności,
3. wzrost motywacji do podniesienia efektywności pracy,
4. wzrost zaufania kierowników do naczelnego kierownictwa firmy.

Natomiast wady to:

1. decyzje kierownika jednego ośrodka odpowiedzialnego za zysk mogą mieć wpływ na decyzje kierownika innego ośrodka, co może wpływać negatywnie na wynik całej firmy.
2. wzrost kosztów jeżeli będzie następowało dublowanie czynności w ośrodkach odpowiedzialności 2.

1 Jaruga A. , Sobańska I. , Kopczyński L. , Szychta A. , Walińska E. ,Rachunkowość dla menedżerów Towarzystwo Gospodarcze RAFIB 1992, s.85-86

2 Nowak E., Metody badania kosztów, FRRwP, Warszawa 1995, s. 45